تقدیر امام راحل از یک مورخ مبارز | کارنامه دکتر سید حمید روحانی

به گزارش نوید شاهد گلستان؛ امروز سالگرد نامه رهبر کبیر انقلاب امام خمینی «ره» خطاب به سید حمید روحانی و تشکر از واحد فرهنگی بنیاد شهید است. زیرا در آن سال‌ها واحد فرهنگی بنیاد شهید با او همکاری می‌کرد؛ از این جهت امام «ره» در پایان نامه اش از این نهاد هم تشکر کرده‌اند. به همین بهانه نوید شاهد مصاحبه خواندنی با یار و همراه این تاریخ‌نگار انقلابی داشته است که در ادامه می‌خوانید.

 آشنایی اولیه بنده با استاد حدود ۳۷ سال است که از نزدیک با جناب حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سیدحمید روحانی، مورخ معروف نهضت امام خمینی(ره) آشنا هستم و با او ارتباط دارم.

اولین دیدار چهره به چهره من با ایشان در حدود دی‌ماه سال ۱۳۶۴ اواسط دوران دفاع مقدس در ساختمان قدیمی مرکز اسناد انقلاب اسلامی تهران صورت گرفت. در اولین ملاقاتم خستگی ناشی از بیدار خوابی‌های شبانه برای تدوین وقایع انقلاب را در چهره او مشاهده کردم. در آنجا او مرا به تدوین مستند وقایع تشویق نمود.

من که از سال‌ها قبل به تاریخ‌نگاری انقلاب در گرگان مشغول بودم، با این ملاقات بر همّتم در این راه افزوده شد. از آن پس بار‌ها این تعامل به صورت حضوری، تلفنی یا مکاتبه‌ای ادامه یافت. به طوری که گاهی از جبهه‌های جنگ مرخصی می‌گرفتم و برای دیدنش عازم تهران می‌شدم.

در سال‌های بعد نیز بار‌ها به ملاقاتش رفتم و هزاران عکس و سند تاریخی را تقدیمش کردم. در طول این سال‌ها دریافتم که او مورخی با روحیه جهادی، همت والا، متواضع، مهربان و با اخلاق است و حساسیت زیادی نسبت به تدوین درست وقایع تاریخی دارد. این نکات همیشه برایم جذاب و آموزنده بوده است.

نامه بی نظیر امام(ره) به او

امّا بیش از بنده و هرکس دیگر این امام خمینی (ره) بود که جناب آقای «سید حمید روحانی» را می‌شناخت و این آشنایی به اوایل دهه 1340 و سال‌های آغازین نهضتش برمی‌گشت که از شهر قم تا شهر نجف و تا پیروزی انقلاب و دوران بعد از پیروزی ادامه یافت.

چون امام از نزدیک شاهد مبارزاتش علیه رژیم پهلوی و مجاهداتش برای تدوین تاریخ انقلاب اسلامی بود. چنین بود که روز ۲۵ دی ماه سال ۱۳۶۷ حضرت امام خمینی (ره) در نامه‌ای خطاب به او، ضمن تقدیر از زحماتش، نوشت:

«بسم اللَّه الرحمن الرحیم‏
جناب حجت الاسلام آقاى آسید حمید روحانى (زیارتى) - دامت افاضاته‏
با تشکر از زحمات جنابعالى در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامى و تلاش قابل تقدیرتان در تدوین تاریخ انقلاب اسلامى، امیدوارم بتوانید با دقت، تاریخ حماسه‌‏آفرین و پر حادثه انقلاب اسلامى بی‌نظیر مردم قهرمان ایران را بدان گونه که هست، ثبت نمایید.

شما به عنوان یک مورخ باید توجه داشته باشید که عهده‌دار چه کارِ عظیمى شده‌اید. اکثر مورخین، تاریخ را آن گونه که مایلند و یا بدان گونه که دستور گرفته‌‏اند می‌نویسند، نه آن گونه که اتفاق افتاده است. از اول می‌دانند که کتابشان بنا است به چه نتیجه‌‏اى برسد و در آخر به همان نتیجه هم می‌رسند.

از شما می‌خواهم هرچه می‌توانید سعى و تلاش نمایید تا هدف قیام مردم را مشخص نمایید، چرا که همیشه مورخین اهداف انقلاب‌ها را در مسلخ اغراض خود و یا اربابانشان ذبح می‌کنند. امروز همچون همیشه تاریخ انقلاب‌ها، عده‏‌اى به نوشتن تاریخ پر افتخار انقلاب اسلامى ایران مشغولند که سر در آخور غرب و شرق دارند.

تاریخ جهان پر است از تحسین و دشنام عده‏‌اى خاص، لَه و یا علیه عده‏‌اى دیگر و یا واقعه‌ه‏اى در خور بحث. اگر شما می‌‏توانستید تاریخ را مستند به صدا و فیلم حاوى مطالب گوناگون انقلاب از زبان توده‏‌هاى مردم رنجدیده کنید، کارى خوب و شایسته در تاریخ ایران نموده‌اید. باید پایه‌‏هاى تاریخ انقلاب اسلامى ما، چون خود انقلاب بر دوش پابرهنگان مغضوب قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها باشد.
شما باید نشان دهید که چگونه مردم، علیه ظلم و بیداد، تحجر و واپسگرایى قیام کردند و فکر اسلام ناب محمدى را جایگزین تفکر اسلام سلطنتى، اسلام سرمایه دارى، اسلام التقاط و در یک کلمه اسلام آمریکایى کردند.
شما باید نشان دهید که در جمود حوزه‏‌هاى علمیه آن زمان که هر حرکتى را متهم به حرکت مارکسیستى و یا حرکت انگلیسى می‌کردند، تنى چند از عالمان دین باور دست در دست مردم کوچه و بازار، مردم فقیر و زجر کشیده گذاشتند و خود را به آتش و خون زدند و از آن پیروز بیرون آمدند.

شما باید به روشنى ترسیم کنید که در سال ۴۱ سال شروع انقلاب اسلامى و مبارزه روحانیت اصیل در مرگ آباد تحجر و مآبى چه ظلم‌ها بر عده‌اى روحانى پاکباخته رفت، چه ناله‌هاى دردمندانه کردند، چه خون دل‌ها خوردند، متهم به جاسوسى و بی‌دینى شدند ولى با توکل بر خداى بزرگ کمر همت را بستند و از تهمت و ناسزا نهراسیدند و خود را به توفان بلا زدند و در جنگ نابرابر ایمان و کفر، علم و خرافه، روشنفکرى و تحجرگرایى، سرافراز- ولى غرقه به خون یاران و رفیقان خویش- پیروز شدند.
حرف بسیار است، و من حال نوشتن بیش از این را ندارم. خداوند به شما که مورد علاقه من هستید و خودْ از ستم کشیده‌هاى این انقلابید، توفیق بندگى دهد تا بتوانید با در نظر گرفتن او جل و علا- واقعیت‌ها را براى نسل آینده ثبت کنید. من به شما دعا می‌‏کنم و از واحد فرهنگى بنیاد شهید تشکر می‌کنم که به شما کمک می‌کند تا اِن‌شاء اللَّه بتوانید کارتان را به پایان برسانید.
والسلام. ۲۵/ ۱۰/ ۶۷ روح اللَّه الموسوی الخمینى».

دکتر سید حمید روحانی کیست؟

جناب حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید حمید روحانی در سال ۱۳۲۰، در روستای «زیارت» شهرستان مهدی‌شهر استان سمنان متولد شد. او در سال ۱۳۴۰ش برای تحصیل علوم اسلامی به حوزه علمیه قم پیوست و در سال ۱۳۴۱ که انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) آغاز شد وارد مبارزه شد، به طوری که در بهمن آن سال در قم دستگیر شد.

او به مبارزاتش علیه رژیم پهلوی ادامه داد تا اینکه در سال ۱۳۴۳ مجدداً دستگیر و روانه زندان شد. در سال ۱۳۴۶ به دنبال کشف اسلحه از وی، از ایران متواری و به حوزه علمیه نجف رفت و در جلسات درس امام خمینی و آیت الله شهید سید مصطفی خمینی شرکت جُست و همراه با روحانیون خارج از کشور به تلاش و مجاهدت فرهنگی و سیاسی علیه رژیم پهلوی پرداخت، و در تکثیر و ارسال اعلامیه‌های امام از نجف به ایران کوشش زیادی به عمل آورد.

علاوه بر این او در دوران مبارزه ماهنامه‌ای به نام «۱۵ خرداد» را به اتفاق دوستان مبارزش در نجف اشرف منتشر نمود و کتاب‌های مختلفی نیز در این زمینه تدوین کرد که معروفترین آن‌ها کتاب معروف «نهضت امام خمینی در ایران» است. او این کتاب را در سال‌های سیاه حاکمیت طاغوت، با مشقّات زیاد در خارج از کشور به نگارش درآورد و در سال ۵۶ به حجم ۶۰۰ صفحه در کشور لبنان به زبان فارسی چاپ نمود.

با انتشار این کتاب او ممنوع الورود شد و چنانچه به چنگ ماموران ساواک می‌افتاد با شکنجه‌های قرون وسطایی و مرگ حتمی مواجه می‌شد. از آن پس این کتاب مبنا و منبع اغلب مورخان بعدی در زمینه تاریخ انقلاب اسلامی قرار گرفت. به همین جهت او بنیانگذار تاریخ نگاری انقلاب اسلامی محسوب می‌شود.
دکتر سید حمید روحانی پس از ۱۲ سال فعالیت مبارزاتی در نجف اشرف، آنگاه که در مهرماه سال ۱۳۵۷ امام خمینی به خاطر تداوم مبارزه علیه رژیم شاه مجبور به ترک عراق و راهی فرانسه شد، او نیز مجدداً به امام پیوست و تحت زعامت او به تشدید مبارزات سیاسی پرداخت، تا اینکه در بهمن همین سال همراه با امام به ایران بازگشت.
او پس از پیروزی انقلاب ضمن خدمت بی‌نام و نشان به ملت شریف ایران، به نگارش مستند تاریخ انقلاب ادامه داد و در سال ۱۳۵۹ مرکز اسناد انقلاب اسلامی را نیز تأسیس نمود و سال‌های متمادی مسئولیت آن را به عهده گرفت. او همچنین در سال ۱۳۶۲ به فرمان حضرت امام و با حکم نخست وزیر به سرپرستی مرکز اسناد ساواک منصوب شد. او در سال ۱۳۸۲ بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی را بنیان نهاد که تاکنون هم عهده‌دار مدیریت این بنیاد و هم رئیس هیات امنای مرکز اسناد انقلاب اسلامی است.

کارنامه درخشان دکتر سید حمید روحانی

به طور کلی آقای سید حمید روحانی طی ۶۰ سال اخیر از سال ۱۳۴۱ تا ۱۴۰۰ کارنامه درخشانی از خود به یادگار گذاشته که خلاصه آن چنین می‌باشد:
* مبارزه مستمر علیه رژیم پهلوی از سال ۴۱ تا ۵۷ در داخل و خارج کشور.
* در سال ۴۶ به نجف اشرف رفت و به شاگردی و همراهی با امام و عضویت در دفتر امام پرداخت.
* تدوین تاریخ نهضت امام و انتشار اولین جلد آن در سال ۵۶ در خارج کشور، (این کتاب تا کنون در ۴ جلد منتشر شده و بار‌ها تجدید چاپ گردیده، مخصوصا جلد اول آن حدود ۲۰ بار تجدید چاپ شده است. جلد پنجم آن نیز آماده انتشار است.) علاوه براین او کتاب‌های دیگری مثل کتاب شریعتمداری در دادگاه تاریخ، کتاب شوریدگی در تذبذب، کتاب جوانان درباری و آرمانشهر، کتاب اسناد انقلاب اسلامی در ۶ جلد، کتاب شریعتی در دادگاه تاریخ و... به اضافه مقالات زیادی در این راستا نگاشته و منتشر کرده است.
* انتشار مجله ۱۵ خرداد در دوران مبارزه علیه رژیم پهلوی در نجف اشرف با همکاری جمعی از یاران امام.
* تاسیس تشکیلات روحانیون مبارز خارج کشور با همراهی شاگردان امام در نجف اشرف.
* همراهی با امام در نجف و فرانسه و بازگشت به ایران در بهمن سال ۵۷.
* تاسیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سال ۵۹ به دستور امام و ساماندهی و فعالسازی آنجا.
* تاسیس بنیاد تاریخ پژوهی ایران معاصر و مرکز دانشنامه انقلاب اسلامی در سال ۸۲ و انتشار کتاب‌ها و مقالات متعدد تاریخی.
* تاسیس و انتشار ماهنامه و فصلنامه تخصصی ۱۵ خرداد که از سال ۱۳۷۰ آغاز شده و هنوز ادامه دارد. این فصلنامه در قطع وزیری تاکنون ۷۰ شماره از آن منتشر شده که با توجه به حجم زیاد و مطالب متنوع در هر شماره، مجموعه آن می‌تواند همچون دایره المعارفی برای تاریخ معاصر ایران تلقی شود.
* افشای جریانات انحرافی معاصر و نقد مواضع سیاسی- تاریخی برخی از شخصیت‌ها.
* نقد تاریخ نگاری معاصر ایران و برمَلاکردن چهره عوامل استعمار و غرب زده و ضد مذهبی و شگرد‌های تاریخ نگاری آنان.
* مبتکر تاریخ نویسی متعهدانه و ارزشی در تاریخ نگاری معاصر، مستند به روش‌های علمی و اسنادی و تاریخ شفاهی.
* جمع آوری و ساماندهی ده‌ها هزار سند و مصاحبه در باره تاریخ رویداد‌های انقلاب اسلامی از دهه چهل تا دهه ۶۰.
* تدریس تاریخ انقلاب اسلامی در دانشگاه و روشنگری دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی.
* انجام سخنرانی و مصاحبه‌های متعدد در مجامع مختلف کشور و تشریح رویداد‌های انقلاب اسلامی؛ بنابراین حجت الاسلام دکتر سید حمید روحانی با چنین کارنامة درخشانی چهره ماندگار ایران در حوزه تاریخ نگاری انقلاب اسلامی و جریان شناسی معاصر است. در مجموع سهم ایشان در تدوین تاریخ انقلاب اسلامی سهمی بی‌بدیل می‌باشد، چون بیش از هر نویسنده‌ای در این راه تلاش و مجاهدت کرده است. بطوری که تدوین اولیه تاریخ مبارزات حضرت امام و مردم ایران مدیون زحمات اوست. چنان که در اوایل پیروزی انقلاب، اغلب کتاب‌هایی که در این زمینه منتشر شده مستقیم و غیر مستقیم متاثر از نوشته‌های ایشان بوده است.
با عنایت به این نکات بود که امام راحل در تاریخ ۲۵ دی‌ماه سال ۱۳۶۷ طی نامه مفصلی به آقای سید حمید روحانی، ضمن ابراز علاقه به او، ایشان را از ستمکشیده‌های انقلاب نامید و از زحمات او در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی و تدوین تاریخ انقلاب تقدیر و تشکر کرد و از او خواست که «با دقت تاریخ حماسه آفرین و پر حادثه انقلاب اسلامی بی‌نظیر مردم قهرمان ایران» را بدانگونه که هست ثبت نماید تا از گزند تحریف مصون بماند.

کلام آخر

حجت الاسلام والمسلمین دکتر سید حمید روحانی فردی بسیار متدیّن، پاکدست، مهربان، خوش مشرب، ساده زیست، انقلابی، بُردبار و مقاوم در کارش، دقیق و حساس نسبت به حوادث تاریخ انقلاب، دارای صراحت لهجه در بیان حقایق، و دلبستگی فوق‌العاده نسبت به امام خمینی (ره) می‌باشد. او به سبب مبارزات و رنج‌های بی‌شمار در قبل و بعد از پیروزی، یکی از شهدای زنده انقلاب محسوب می‌شود. به طوری که اکنون با داشتن ۸۰ سال سن، پر انرژی و چابک به تحقیق و تدوین و انتشار زوایای ناگفته و کم گفته تاریخ معاصر ایران و افشای چهره‌ها و جریانات گمراه داخلی و خارجی مشغول است. او بانی اولیه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی بوده و در طول ۶ دهه گذشته تلاش بی‌بدیلی در این زمینه به عمل آورده است؛ لذا با توجه به نکات فوق ضرورت دارد از سوی نهاد‌های علمی و فرهنگی اقدامی برای قدرشناسی از این شخصیت بزرگ و فداکار انجام گیرد.